บทนำ

ดนตรีพื้นบ้าน คือดนตรีและเพลงที่มีปรากฏตามภูมิภาคต่าง ๆ ที่แสดงออกถึงการใช้ชีวิต และภูมิปัญญาของพื้นที่ ยึดถือสืบทอดกันมาจนเป็นที่ยอมรับในสังคมนั้น ๆ โดยดนตรีพื้นบ้าน ได้มีการถ่ายทอดด้วยการพูด การฟัง มากกว่าการอ่าน และการจด จึงไม่ค่อยมีการบันทึกที่เป็นลายลักษณ์อักษร โดยส่วนใหญ่แล้วดนตรีพื้นบ้าน จะสืบทอดความรู้ในแบบทางมุขปาฐะระหว่างครูกับลูกศิษย์โดยตรง เน้นการจดจำ และการปฏิบัติเป็นหลัก ดนตรีเกิดจากความคิดสร้างสรรค์ของคนชนกลุ่มนั้น ๆ โดยจะกล่าวถึงเรื่องราวจากธรรมชาติสิ่งแวดล้อมที่อยู่ใกล้ตัวหรือการกระทำของคนในกลุ่มชน นำไปสู่การปฏิสังสรรค์ของผู้คนในพื้นที่ผ่านการร้องเล่นเพื่อให้เกิดความสนุกสนาน ซึ่งปัจจัยที่เกิดขึ้นกับผู้สร้างสรรค์ดนตรีพื้นบ้านสามารถจำแนกได้เป็น 2 ประเภทนั้นคือ 1) การสร้างสรรค์เพื่อเป้าหมายเฉพาะ คือ การกระทำเพื่อสิ่งใดสิ่งหนึ่งของบุคคลในชนกลุ่มนั้น ๆ ที่มีความเชื่อ ความศรัทธาต่อศาสนาหรือการสร้างค่านิยมของเครื่องดนตรีเพื่อบรรเลงประกอบพิธีกรรม และ 2) การสร้างสรรค์เพื่อความงดงามในสุนทรียภาวะของผู้รังสรรค์ คือผลงานที่เกิดจากความตั้งใจของผู้รังสรรค์ เช่น การสร้างเครื่องดนตรีที่มีความสวยงามหรือการรังสรรค์แนวทำนองเพลงที่มีความไพเราะและทำให้ผู้คนเกิดความรู้สึกกับเพลงนั้น ๆ [1]

            ดนตรีพื้นบ้านของภาคใต้ มีลักษณะที่เรียบง่ายมีการประดิษฐ์เครื่องดนตรีจากวัสดุในพื้นที่ จากข้อมูลสันนิษฐานได้ว่าดนตรีพื้นบ้านดั้งเดิมของภาคใต้น่าจะมาจากพวกเงาะซาไก ที่ใช้ไม่ไผ่ลำขนาดต่าง ๆ กัน ตัดออกมาเป็นท่อนสั้นบ้างยาวบ้าง แล้วตัดปากของกระบอกไม้ไผ่ให้ตรงหรือเฉียงพร้อมกับหุ้มด้วยใบไม้หรือกาบของต้นพืช ใช้ตีประกอบการขับร้องและเต้นรำ โดยชนในกลุ่มของภาคใต้นั้น มีหลากหลายชาติพันธุ์เพราะในอดีตนั้นมีการติดต่อค้าขายมีความสัมพันธ์กับในต่างประเทศซึ่งส่วนใหญ่นั้นจะเป็นอินเดีย จีน ชวา-มลายู จึงทำให้ได้รับวัฒนธรรมจากประเทศนั้น ๆ มา ไม่ว่าจะเป็นวัฒนธรรมการแต่งกาย อาหารการกินหรือวัฒนธรรมดนตรี จึงทำให้เครื่องดนตรีต่าง ๆ ของภาคใต้ได้รับอิทธิพล และได้รับการพัฒนาเป็นต้นมา โดยความสำคัญของดนตรีพื้นบ้านของภาคใต้นั้นได้รับใช้สังคมได้ สามารถจำแนกได้ 2 ประการดังนี้ 1) บรรเลงเพื่อความรื่นเริง เพื่อคลายความเหน็ดเหนื่อยจากการทำงาน ซึ่งจะบรรเลงควบคู่กันไปกับการละเล่น และการแสดงดนตรีเพราะดนตรีพื้นบ้านภาคใต้ ไม่นิยมบรรเลงล้วน ๆ แต่จะนิยมบรรเลงควบคู่กับการแสดง 2) บรรเลงประกอบพิธีกรรม เพื่อบวงสรวง หรือสื่อสารกับสิ่งเหนือธรรมชาติ ในอดีตคนส่วนใหญ่เชื่อเรื่องคติการนับถือผีหรือวิญญาณนิยม (animism)  จึงทำให้มีดนตรีที่ใช้บรรเลงในงานศพ หรือใช้บรรเลงเพื่ออ้อนวอนเทพเจ้า ดนตรีจึงเป็นเครื่องมืออันศักดิ์สิทธิ์ในการประกอบพิธีกรรม ทำให้มีอนุภาพทำให้เกิดความขลัง

รองเง็ง เป็นศิลปะเต้นรำพื้นบ้านแขนงหนึ่งของชาวไทยมุสลิม มีความสวยงามทั้งลีลาในการแสดงทั้งการเคลื่อนไหวของมือ เท้า และลำตัว ได้รับอิทธิพลมาจากยุโรป คือประเทศโปรตุเกส และสเปน ที่ได้เข้ามาทำการค้าขาย และสร้างความสัมพันธ์กับผู้คนทางภาคใต้ของไทย จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์พบว่า ได้มีการสร้างคลังสินค้าและก่อตั้งอนานิคมฯ ครั้นเมื่อถึงเทศกาลคริสต์มาส ปีใหม่ หรือช่วงที่มีงานรื่นเริงใด ๆ ชาวยุโรปมักปฏิสัมพันธ์ทางสังคมร่วมกันผ่านกิจกรรมการเต้นรำกันสนุกสนาน ส่งผลให้ชาวมลายูพื้นเมืองเห็นเป็นแบบอย่างโดยนำมาประยุกต์และพัฒนาจนกลายเป็นแบบฉบับของตน ทำให้ชาวไทยเชื้อชายมลายูนำมาฝึกซ้อมหัดเล่นขึ้นบ้าง โดยเริ่มแรกฝึกหัดและจัดแสดงกันอยู่ในวงแคบ เฉพาะแต่ในบ้านขุนนางและวังเจ้าเมืองสุลต่าน เพื่อต้อนรับแขกเหรื่อหรือเวลามีงานรื่นเริงต่าง ๆ เป็นการภายใน ภายหลังจึงได้เผยแพร่หลายออกสู่ชาวพื้นเมืองจนเป็นที่นิยมในวงกว้างมากขึ้น

จากการศึกษาข้อมูลงานวิจัยและประสบการณ์โดยตรงของผู้วิจัยจากการเป็นคนในพื้นที่ซึ่งได้สัมผัสและสังเกตการณ์ปรากฏการณ์ในวัฒนธรรมดนตรีรองเง็ง พบว่า ดนตรีรองเง็งในปัจจุบันได้ลดความนิยมลงในสังคม อันเนื่องมาจากกระแสการเปลี่ยนแปลงทางพลวัตทางสังคม (societal dynamic) โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านดนตรีสมัยนิยมอย่าง อาทิ ดนตรีเกาหลี หรืออิทธิพลจากเทศกาลดนตรีที่จัดขึ้นเพื่อธุรกิจทางดนตรี หรืออุตสาหกรรมดนตรีของโลกที่เติบโตอย่างรวดเร็ว นอกจากนี้ผู้วิจัยยังพบว่าแหล่งเรียนรู้ทางดนตรีรองเง็งมีจำกัด เนื่องจากดนตรีพื้นบ้านเป็นการถ่ายทอดด้วยการอ่าน ฟัง มากกว่าการจด เนื่องจากดนตรีพื้นบ้านเป็นการถ่ายทอดแบบมุขปาฐะมากกว่าการจดบันทึก ผู้วิจัยเล็งเห็นถึงความสำคัญของดนตรีรองเง็งจึงหาแนวทางในการธำรงไว้ซึ่งดนตรีประเภทนี้ให้มีความสร้างสรรค์อย่างร่วมสมัยผ่านแนวคิดการผสมผสานดนตรีตะวันออกและตะวันตกโดยคงไว้ซึ่งอัตลักษณ์ของรองเง็งเพื่อให้คนรุ่นหลังได้มีโอกาสเรียนรู้โดยจะเป็นอีกหนทางหนึ่งที่จะอนุรักษ์อย่างมีความร่วมสมัย