มนุษย์คุ้นเคยกับเสียงที่เปล่งออกมาจากริมฝีปากเป็นอย่างดี เห็นได้จากการผลิตเสียงได้อย่างง่ายดายนับตั้งแต่วินาทีแรกที่ลืมตาดูโลกใบนี้ ทารกแรกเกิดผลิตเสียงร้องเพื่อแสดงถึงสัญญาณชีพและสุขภาพที่ดี เมื่อเติบโตขึ้นจนสามารถพูดได้ เด็กเล็กก็แผดเสียงร้องดังลั่น นี่เป็นปฏิกิริยาแบบทันทีทันใดอันแสดงให้เห็นว่า เด็กยังไม่สามารถควบคุมอารมณ์ของตนเองได้ [1] เด็กก็จะเริ่มสื่อสารความคิดและความรู้สึกออกมาเป็นประโยคที่ไม่ซับซ้อน เมื่อเติบโตเป็นผู้ใหญ่แล้วจึงสามารถคุมอารมณ์ของตนเองได้โดยสามารถคิดเป็นระบบและสื่อสารด้วยการพูดอย่างเป็นระบบได้มากขึ้น  อย่างไรก็ดี มีหลาย ๆ กรณีที่มนุษย์เราไม่ได้ตั้งใจจะสร้างเสียง แต่ก็ผลิตเสียงออกมา เช่น เสียงอุทาน เสียงสะอึก เสียงจาม และเสียงละเมอขณะหลับ เป็นต้น จะเห็นได้ว่ากิจกรรมการผลิตคลื่นเสียงเป็นสิ่งที่ปฏิบัติอยู่ทุกวัน ไม่มีวันไหนที่เราจะไม่ผลิตเสียงและสื่อสารผ่านการพูด เสียงพูดและเสียงอื่น ๆ ที่ร่างกายผลิตจึงเป็นเรื่องที่สามัญธรรมดา

ตามธรรมชาติแล้วในขณะที่เราผลิตคลื่นเสียงออกไป  คลื่นเสียงนั้นก็เสื่อมสลายไปอย่างรวดเร็วตามเวลาที่ดำเนินไป แต่ผลลัพธ์ของการรับรู้กลับไม่ได้เสื่อมสลายไปเร็วเฉกเช่นคลื่นเสียง ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นกับฝั่งผู้รับมีหลากหลายลักษณะ  สามารถเป็นผลลัพธ์ที่ดี จรรโลงจิตใจ ให้กำลังใจ หรือเป็นผลลัพธ์ที่บั่นทอนกำลังใจ ทำให้เกิดความรู้สึกหดหู่ และสร้างความเสียหายในสังคมวงกว้างได้จึงปฏิเสธไม่ได้ว่า เสียงพูดเมื่อเกิดขึ้นในพื้นที่สาธารณะโดยเฉพาะเมื่อเสียงผ่านสื่อสามารถส่งผลกระทบต่อการรับรู้ของคนในสังคมเป็นอย่างมาก เมื่อเห็นว่าหลาย ๆ ปัญหาในสังคมบานปลายเพราะเกิดขึ้นจากการพูด  ผู้วิจัยก็เริ่มกลับมาทบทวนว่าการพูดเป็นเรื่องสามัญธรรมดาจริงหรือ? เสียงเป็นคลื่นที่มองไม่เห็น จับต้องไม่ได้และไม่สามารถคงรูปเดิมอยู่ได้แต่เหตุใดคลื่นเสียงนั้นจึงทำให้เกิดความสับสนวุ่นวายในทางสังคมได้ ผู้วิจัยจึงเกิดคำถามที่ว่าเรารู้จักเสียงของเราดีเพียงไร? การศึกษาเรื่องเสียงของมนุษย์นั้นปรากฏชัดเจนในสายกายวิภาคศาสตร์ สรีระวิทยา ภาษาศาสตร์ ดนตรี และมานุษยาดนตรี แต่สำหรับวงการทัศนศิลป์ร่วมสมัยของไทยที่ผู้วิจัยสังกัดอยู่ เสียงพูดของมนุษย์ ยังไม่เคยเป็นเรื่อง (subject) สำหรับการศึกษาและการวิจัยสร้างสรรค์ที่เป็นระบบ

ศิลปินมีทักษะในการสร้างรูปภาพ ไม่ว่าภาพนั้นจะมีคุณสมบัติเป็น 2 มิติ 3 มิติ หรือ 4 มิติ  ซึ่งผู้ชมใช้ผัสสะในการการมองเห็นเป็นวิธีการสำคัญในการชมและเข้าถึงผลงานแสดงให้เห็นว่าเสียงพูดไม่ใช่เรื่องหลักที่ต้องศึกษาและรวมไปถึงว่าศิลปินไม่ได้มีทักษะในการสร้างคลื่นเสียง ทั้งนี้การศึกษาทางทัศนศิลป์ในระบบการศึกษาเองก็ไม่เคยบรรจุวิชาที่เกี่ยวข้องกับการสร้างและจัดการคลื่นเสียง จากกรณีศึกษาของ ศิลปินหญิงชาวอังกฤษ Susan Philipsz ผู้ได้รับรางวัล Turner Prize 2010 [2] ได้เปิดมิติใหม่ของการสร้างสรรค์งานศิลปะด้วยคลื่นเสียงของมนุษย์ ศิลปินได้บันทึกเสียงร้องเพลงพื้นบ้านผสมผสานกับเสียงของตัวศิลปินผ่านลำโพงในพื้นที่สาธารณะที่มีความเชื่อมโยงกับบทเพลงทำให้ผู้ชม “ฟัง” น้ำเสียงและเนื้อร้องในขณะที่ผู้ชมค่อย ๆ รื้อฟื้นความทรงจำทางสังคมและประวัติศาสตร์ที่มีต่อภาพเมืองที่ปรากฏเบื้องหน้า ทำให้ผลงานศิลปะเสียง (Sound Art) เริ่มกลับมาได้รับความนิยมไม่ ดังเช่นเทศกาลทางศิลปะที่สำคัญอย่าง dOCUMENTA [3] ประเทศเยอรมัน และ Venice Biennale [4] ประเทศอิตาลีที่นำเสนอผลงานศิลปะเสียงได้รับคัดเลือกให้ร่วมแสดงด้วย

ในประเทศไทยศิลปะเสียงเป็นศิลปะรูปแบบใหม่ในสังคมศิลปะร่วมสมัย ที่เริ่มปรากฏให้เห็นในช่วง 15 ปีที่ผ่านมาแต่ยังไม่แพร่หลายมากนัก ผู้ที่ริเริ่มศิลปะเสียงส่วนใหญ่เป็นนักดนตรีเชิงทดลอง ซึ่งเป็นกลุ่มคนที่มีความรู้และทักษะในการสร้างเสียงอยู่แล้ว มีศิลปินสายทัศนศิลป์จำนวนค่อนข้างน้อยใช้เสียงมาเป็นองค์ประกอบในการสร้างสรรค์ผลงาน ดังตัวอย่างของงานสร้างสรรค์ของ พัดยศ พุทธเจริญ ใช้เสียงดนตรีประกอบผลงานภาพพิมพ์ติดตั้งในนิทรรศการ นโมพุทธายะ แด่ผู้มีพระภาคเจ้า (2552) [5] พิณรี สัณพิทักษ์ สร้างผลงานศิลปะเสียงปฏิสัมพันธ์ Body Borders: Anything Can Break (2554) ประกอบไปด้วยลูกบาศก์สี่เหลี่ยมและแก้วใสรูปหน้าอกผู้หญิง ถูกติดตั้งเหนือศีรษะ เมื่อผู้ชมเดินผ่านเซ็นเซอร์ เสียงดนตรีจากลำโพงก็ดังขึ้น [6] สาครินทร์ เครืออ่อนใช้เสียงพูดเป็นกลอนเปล่าห้าภาษาประกอบผลงานติดตั้งใน Monument of  Awakening Era (2555) [7] และสุเมธ ยอดแก้วทำงานกับนักดนตรีในการเล่นดนตรีแบบด้นสด (improvisation) ร่วมกับการฉายภาพนามธรรรมทาบลงไปบนประติมากรรมใน สุนทรียภาพแห่งสภาวะอารมณ์ (2560) [8] เป็นต้น จากตัวอย่างข้างต้น พอจะทำให้เห็นว่า ศิลปินที่สนใจเสียงใช้วิธีการทำงานร่วมกับนักดนตรีและผู้ประพันธ์เพลงในการสร้างผลงานทัศนศิลป์ อย่างไรก็ดี ก็พบว่าศิลปินที่กล่าวมาข้างต้นสร้างสรรค์ผลงานที่มีเสียงเป็นส่วนประกอบเป็นช่วงระยะเวลาหนึ่งเท่านั้น

เพื่อเปิดทางให้เสียงมนุษย์สามารถเป็นเรื่องสำหรับวงการทัศนศิลป์ได้ ผู้วิจัยจึงได้จัดทำโครงการวิจัยสร้างสรรค์ที่มีชื่อว่า “ศิลปะเสียงมนุษย์: กายภาพ ความหมาย และอัตลักษณ์” ได้รับการสนับสนุนจากสถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยศิลปากร โครงการวิจัยนี้มีนักวิจัย 2 คน ได้แก่ นายภัทรพงศ์ ศรีปัญญา และตัวผู้วิจัยเอง  ผู้วิจัยตระหนักดีว่าการสร้างสรรค์ผลงานด้วยคลื่นเสียงเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับทักษะเฉพาะทาง  ดังนั้นจึงได้เชิญภัทรพงศ์ซึ่งเป็นนักดนตรีสายทดลองเข้ามาร่วมโครงการ เพื่อแลกเปลี่ยนองค์ความรู้  โครงการวิจัยนี้แบ่งการศึกษาออกเป็น 3 ส่วน สำหรับบทความวิจัยนี้  ผู้วิจัยจะนำเสนอกระบวนการศึกษาส่วนที่ 1 เท่านั้น ได้แก่ การศึกษาเสียงมนุษย์ ซึ่งเกี่ยวข้องกับ ก) ลักษณะทางกายภาพของเสียงในฐานะคลื่น ข) ความสัมพันธ์ระหว่างเสียงกับขนาดพื้นที่ภายในร่างกาย การศึกษาในส่วนนี้ถูกออกแบบมาเพื่อปูพื้นฐานทำความเข้าใจเสียงมนุษย์สำหรับตัวผู้วิจัยเองที่ไม่ได้เรียนรู้การสร้างคลื่นเสียงมาโดยตรง   หลังจากนั้นจึงได้ประยุกต์ใช้ความรู้มาใช้ในการสร้างสรรค์ศิลปะเสียง โดยมีวัตถุประสงค์ดังนี้ 1. เพื่อสร้างการตระหนักรู้ของการมีอยู่ของเสียงมนุษย์ในกลุ่มผู้ชมสายทัศนศิลป์โดยทำให้สิ่งที่ไม่สามารถมองเห็นได้ กลายเป็นสิ่งที่สามารถสำรวจได้ผ่านการมองและการได้ยินร่วมกัน และ 2. เป็นการเปิดทางให้เสียงมนุษย์สามารถเป็นเรื่อง (subject) ในวงการทัศนศิลป์ร่วมสมัยได้

โครงสร้างของบทความนี้ประกอบไปด้วยการศึกษาลักษณะทางกายภาพของเสียงในฐานะคลื่นและการปรับประยุกต์ใช้ข้อมูลมาสร้างสรรค์ผลงาน พูดกับฉันสิ (2560) โดยภัทรพงศ์ ศรีปัญญา แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างเสียงและขนาดของพื้นที่ภายในร่างกาย และการปรับประยุกต์ใช้ข้อมูลมาสร้างสรรค์ผลงาน ร่างกายกังวาน (2560) การประเมินผลนิทรรศการ การวิเคราะห์ และสรุปผลการศึกษา ได้ดังต่อไปนี้